Ο όρος γονιμότητα με τη βιολογική του έννοια δηλώνει την αναπαραγωγική ικανότητα της γυναίκας, στην οποία η ηλικία παίζει καθοριστικό ρόλο. Υπάρχει ή όχι ιδανική ηλικία για την απόκτηση παιδιού; Η απάντηση είναι «ναι»: η πιο γόνιμη δεκαετία και για τα δύο φύλα είναι η ηλικία των 20-30 ετών.

Η γονιμότητα ταυτίζεται με την εμφάνιση της εφηβείας. Για τα κορίτσια η έναρξη της αναπαραγωγικής τους ηλικίας χαρακτηρίζεται από την έναρξη της ωοθυλακιορηξίας και της εμμήνου ρύσης. Στις αρχές της εφηβείας τα κορίτσια συχνά δεν έχουν κανονική ωορρηξία με αποτέλεσμα την ακανόνιστη έμμηνο ρύση, αλλά μετά την ηλικία των 16 ετών θα πρέπει να έχουν τακτική ωορρηξία-έμμηνο ρύση.

Η γονιμότητα μειώνεται σταδιακά με την ηλικία τόσο στις γυναίκες όσο και στους άνδρες. Στις γυναίκες η γονιμότητα μειώνεται πιο γρήγορα λόγω αλλαγών που συμβαίνουν φυσιολογικά στις ωοθήκες. Σε αντίθεση με τους άντρες, οι οποίοι συνεχίζουν να παράγουν σπέρμα σε όλη τους τη ζωή, η γυναίκα γεννιέται με το σύνολο του γεννητικού της υλικού. Κατά τη γέννηση στις ωοθήκες υπάρχουν περίπου 1 εκατομμύριο ωοθυλάκια που περιέχουν ωάρια. Με την εφηβεία ο αριθμός αυτός πέφτει σε περίπου 300.000 ωάρια, τα οποία θα εξαντληθούν σταδιακά μέχρι την εμμηνόπαυση και μόνο περίπου 300 από αυτά θα κάνουν ωορρηξία κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής ηλικίας. Το μεγαλύτερο μέρος των ωοθυλακίων δεν θα απελευθερώσει ποτέ ωάριο εξαιτίας μιας διαδικασίας που λέγεται «ωοθυλακική ατρησία». Ατρησία είναι μια εκφυλιστική διαδικασία που οδηγεί σε καταστροφή περίπου 1.000 ωοθυλακίων σε κάθε κύκλο για να ωριμάσει μόνο ένα ωάριο, έτοιμο για γονιμοποίηση. Αυτό συμβαίνει ανεξάρτητα από την τακτική έμμηνο ρύση, την ύπαρξη ή όχι εγκυμοσύνης, τη χρησιμοποίηση μέσων αντισύλληψης ή θεραπειών υπογονιμότητας.

Σύμφωνα με την Αμερικάνικη Εταιρεία Αναπαραγωγικής Ιατρικής, ενώ μια γυναίκα 20 ετών έχει πιθανότητα 20% να συλλάβει στη διάρκεια ενός κύκλου, μια γυναίκα 40 ετών έχει μόνο 5%. Μετά την ηλικία των 35 ετών, η μείωση της γονιμότητας επιταχύνεται σημαντικά και εμφανίζει πτωτική καμπύλη. Γενικά, η αναπαραγωγική ικανότητα της γυναίκας αναμένεται να ολοκληρωθεί 5-10 χρόνια πριν από την εμμηνόπαυση.

Άλλοι επιβαρυντικοί παράγοντες

Άλλοι παράγοντες που μειώνουν τον αριθμό των ωαρίων συντομότερα από το αναμενόμενο είναι η κληρονομικότητα (ιστορικό πρόωρης εμμηνόπαυσης), επεμβάσεις στις ωοθήκες και νεοπλάσματα (όπου η χορήγηση χημειοθεραπείας ή ακτινοβολίας οδηγεί σε αναστολή της γονιμότητας και σε πρόωρη καταστροφή των ωαρίων). Επίσης, η ποιότητα ζωής, το περιβάλλον, το κάπνισμα, η παχυσαρκία μπορούν να επιβαρύνουν τον αριθμό των ωαρίων αλλά και την ηλικία όπου η γυναίκα μπορεί να γονιμοποιήσει. Ο πιο σημαντικός όμως παράγοντας είναι ο γενετικός, καθώς ακολουθεί χωρίς εξαίρεση το «βιολογικό ρολόι» και δεν επιδέχεται «ξεγέλασμα» από μια καλή φυσική κατάσταση ή από μια νεανική εμφάνιση.

Το μήνυμα της ιατρικής κοινότητας είναι σαφές: αν η απόκτηση παιδιού είναι σημαντική για εσας, θα πρέπει να σκεφτείτε σοβαρά να δημιουργήσετε οικογένεια όσο πιο νωρίς γίνεται. Η γονιμότητα δεν βελτιώνεται με το πέρασμα του χρόνου όπως το «καλό κρασί». Επιπλέον, η ηλικία μιας γυναίκας επηρεάζει σαφώς και τα ποσοστά επιτυχίας των θεραπειών υπογονιμότητας.

Τι προκαλεί την γονιμότητα;

• το κάπνισμα, η κατανάλωση αλκοόλ και η κακή διατροφή
• το υπερβολικό ή το πολύ χαμηλό βάρος
• προσοχή στα φάρμακα και στις θεραπείες
• το άγχος
• επαφή με πλήθος τοξικών παραγόντων όπως μη ιονίζουσα ακτινοβολία (κινητά τηλέφωνα), τοξικά και ρυπαντές (πλαστικά, διαλύματα καθαρισμού, βαρέα μέταλλα, φυτοφάρμακα, ατμοσφαιρικοί ρύποι)

Μέτρα πρόληψης

• Διακοπή του καπνίσματος και αποφυγή αλκοόλ.
• Διατήρηση σταθερού βάρους ή αποκατάστασή του.
• Άσκηση με μέτρο στις γυναίκες.
• Προσεκτική λήψη φαρμάκων.
• Προσεγμένη διατροφή (προτείνεται η μεσογειακή δίαιτα).
• Διαχείριση άγχους.
• Χρήση προφυλακτικού.
• Μείωση ή εξάλειψη της έκθεσης σε τοξικά προϊόντα με τα κατάλληλα προστατευτικά μέτρα ή αντικατάστασή τους με ασφαλέστερα όταν αυτό είναι δυνατό (π.χ. απορρυπαντικά).
• Αποφυγή περιοχών με αυξημένους ρύπους.